Het is niet mijn bedoeling om deze indrukwekkende stad in een kwaad daglicht te zetten. Ik schrijf dit verhaal vanuit mijn gevoel en vertel wat het met mij deed.
Wanneer je bij Google afbeeldingen Mostar intikt zie je vooral foto’s van de wereldberoemde brug Stari Most. Omringd door prachtige, oude gebouwen. En om het nog schilderachtiger te maken, de mooiste bergen op de achtergrond. Echt een plaatje… Maar Mostar kent ook een donkere kant. Een kant die me nu nog kippenvel geeft.
Grijs
De tweede dag van onze roadtrip door Bosnië willen we voor we naar Sarajevo rijden Mostar bezoeken. Als we Mostar bereiken begint het enorm te stormen en hozen. De stad waar we door heen rijden is grijs, de wegen ontzettend slecht en nog maar niet te spreken over bewegwijzering. We hebben zo’n 4 rondjes gereden omdat we een P volgen, maar de bijbehorende parkeerplaats vinden we niet. Dus we parkeren bij een flatje.
Als het droog is gaan we op pad. Te voet, want we zijn heel blij dat we eindelijk een parkeerplek hebben. We lopen richting de Neretva rivier en we zien al snel een bekend gebouw. Ik ken het in ieder geval meteen, omdat ik het ooit op tv zag: de Sniper Tower (Ljubljanska Banka Tower).
De oorlog in Mostar
In 1992 breekt in Bosnië de de oorlog uit, nadat zij zich net als Kroatië en Slovenië onafhankelijk verklaren van Joegoslavië. Bosnië is ontzettend verdeeld door verschillende etnische groepen, die allemaal hun eigen idee hebben over hoe het land geregeerd zou moeten worden en dit leid tot een oorlog. 1993 breken er ook in Mostar hevige gevechten uit tussen de Kroatische Bosniërs en Bosniakken, de 2 overheersende groepen die de stad verdelen.
De Sniper Tower van Mostar
Het oude bankgebouw staat aan de kant van de Bosnische Kroaten en vormde een belangrijk strategisch punt, omdat het perfect uitzicht geeft op de stad en de rivier waar aan de andere kant de Bosniakken woonde. Nu is het pand een skelet vol met kogelgaten en graffiti.
We lopen om het pand heen om de graffiti die vooral verwijst naar de oorlog te bekijken. Een jongen komt naar ons toe en zegt dat we best naar binnen kunnen gaan. We kijken even naar de openingen die dichtgemetseld zijn. “Just go around and climb over it”. En hij verdwijnt weer.
Als we bij de achterkant van het gebouw staan zien we een rand waar we doorheen kunnen klimmen en we besluiten toch binnen te gaan kijken. Binnen is nog veel meer graffiti te vinden en vooral ook veel troep. Ik vind het doodeng om te trap omhoog te nemen, omdat daar de zijkant van het pand volledig open is.
Op de vierde verdieping lopen we naar een van de punten toe, waar je uitzicht hebt over Mostar en de bekende Bulevar Revolucije kan zien liggen. De straat die deze stad in tweeën deelde. Het contrast is enorm met perfect gepleisterde gebouwen en gebouwen die volledig kapot zijn geschoten. Deze gebouwen zijn niet zómaar vervallen. Ze zijn wreed aan gort geholpen door kogels, bommen en mortieren.
Eenmaal buiten voel ik dat mijn knieën knikken en ik heb een brok in mijn keel. Ik weet niet meer wat ik moet zeggen en voel me verdrietig, kwaad en verslagen. Ik geniet helemaal niet van Mostar.
Karađoz Bey moskee
We steken de rivier over en komen in het oude gedeelte van Mostar. De straten worden steeds toeristischer en ik vraag me af of al die lachende mensen de gaten wel zien? In een hopeloze poging mezelf op te vrolijken besluit ik dat we een ijsje nodig hebben. Omdat eten en lopen bij mij niet samen gaan staan we even stil bij een moskee waar een informatiebord buiten staat. De Karađoz Bey Mosque is tijdens de oorlog volledig verwoest, maar met veel liefde weer hersteld.
Ik was nog nooit in een moskee geweest, dus zijn we naar binnen gegaan. We worden ontvangen door een lieve, hartelijke man die het verhaal over de moskee vertelt terwijl wij onze schoenen uittrekken. Hij vertelt dat alles kapot ging tijdens de oorlog, niet alleen gebouwen, maar ook jarenlange vriendschappen. Voor de oorlog leefde ze in harmonie met elkaar en hoewel er vrede is gesloten, het zal nooit meer hetzelfde zijn. Hoe kan je elkaar nog vertrouwen na alles wat er gebeurd is? Hij is heel rustig en vriendelijk, maar je ziet dat zijn woorden steken in zijn hart.
We mogen binnen kijken en zelfs omhoog in het torentje, vanaf waar we uitzicht hebben over deze stad.
Stari Most
De Stari Most is de bekende brug die alle toeristische kiekjes van Mostar kenmerkt. De oorspronkelijke brug werd in 1566 voltooid. Maar in 1993 werd de brug volledig verwoest en werd er na de oorlog een noodbrug aangelegd. In 2004 was de bouw van de nieuwe brug af. Volledig in ere hersteld, grotendeels met stenen van de oude brug die in de rivier lagen.
Het is echt ontzettend druk op de brug en er is nauwelijks een doorkomen aan. Een aantal mannen staan in strakke speedo’s op de rand van de brug en andere verzamelen geld bij de toeristen voor de waaghalzen. We wachten even, maar het word echt steeds drukker dus we zien de sprong helaas niet.
Aan de overkant van de brug volgen straatjes waar je souvenirs in overvloed kan kopen. Er zijn veel kraampjes die souvenirs verkopen gemaakt van kogels uit de oorlog. Uit ervaring kan ik je vertellen dat je deze dus niet mee kan nemen in je koffertje in het vliegtuig!
Lekker eten én uitzicht op de brug
In Mostar kan je op verschillende plekken betalen voor een mooi uitzicht op de brug. Maar je zou ook bij restaurant Babilon kunnen gaan eten, terwijl je dat geweldige tafereel hebt. Ze hebben echt heerlijke forel en de prijzen zijn erg goed. Twee vliegen in één klap!
Ik had Mostar niet willen missen
Ik heb mijn verhaal meerdere keren terug gelezen en afgevraagd of ik niet te negatief ben. Het is alles behalve mijn intentie om deze stad in een zwart daglicht te zetten. Mostar heeft namelijk echt iets heel bijzonders. De straten rondom Stari Most zijn levendig en gezellig! Er is muziek, eten en allerlei leuke kraampjes. Maar voor mij persoonlijk heeft de duistere kant van deze stad de overhand genomen. Ikzelf heb me er ontzettend verdrietig gevoeld.
En toch had ik het niet willen missen. Hoe erg het ook is, we mogen niet vergeten wat is gebeurd is. We mogen onze ogen niet sluiten. We mogen het niet nog eens laten gebeuren…
It is significant for every human to learn what hate can do to each other. Without this learning we are prone to allow it to happen again and again…
Museum of crimes against humanity and genocide, Sarajevo
6 Reacties
Hallo Lesley,
een mooi geschreven verhaal. Ik woon hier al meer dan 26 jaar. Gedurende de oorlog naar Bosnië gekomen om te helpen in vluchtelingen centras. Sinds 2000 hou ik mij bezig met het ontwikkelen van wandel en fiets toerisme hier in Bosnië en d Balkan.
Twee dingen houden mij voornamelijk bezig. De buiten wereld te laten zien en ervaren hoe mooi Bosnië is. En de Bosniër te laten zien hoe mooi hun land is.
Er zijn vele indrukwekkende en interessante plaatsen en mensen te vinden in Bosnië. Sommige ervaringen zijn van natuurlijke, culturele en persoonlijke aard. De oorlog van 23 jaar geleden zoals je dat aangeeft in je blog leeft nog onder de Bosniërs. Maar ook de vrede. En dat is iets wat ik mis in je verhaal.
De quote ” It is significant for every human to learn what hate can do to each other. Without this learning we are prone to allow it to happen again and again…”
Zou ik willen aanpassen. Het is niet de haat die wij moeten belichten en begrijpen, het is de kracht van de vergevingsgezindheid die wij moeten begrijpen. Zonder vergiffenis blijft de haat onbelemmerd zich voortplanten…
Een sniper alley, de bom en kogel gaten, zorgen voor mooie, emotioneele en indrukwekkende verhalen en ervaringen. Maar ik denk dat hoe sommige Bosniërs weer samen wonen, de buurten weer samen heropbouwen, zich bezig houden met gelijke rechten voor iedereen, etc hoe kleinschalig dan ook er voor zorgt dat Bosnië nu een betere plaats is om in te leven en om te bezoeken. Dit zorgt ervoor dat wij als bewoners en reizigers kunnen mee maken wat vergiffenis betekend in een wereld waar haat volop aanwezig is.
Ik denk dat iedereen weet wat haat doet. De wereld is er vol van. De media is er vol van. Helaas groeit de haat gestaafd door ondanks het feit dat wij op ieder moment van haar bestaan afweten. Maar weten wij ook wat de gevolgen zijn van de positieve verhalen van de wederopbouw? Ik denk dat wij op een bepaald moment gaan beseffen dat de kracht van het vergeven de echte les is. En dat reis verhalen en blogs een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan dit leer process.
Ik begrijp je heel goed als je zegt dat je je zowel verdrietig als goed voelt in Mostar. Zelf ervaar ik dat ook. Ik geloof alleen niet dat het belichten van oorlog en ellende er voor zorgt dat je je ogen niet sluit. Ik denk dat je hier een grote dosis hoop, positiviteit, creativiteit en persoonlijke verantwoordelijkheid aan moet toevoegen als wij onze haat willen begrijpen en uiteindelijk te beperken.
Bedankt voor je verhaal en bezoek aan Mostar en Bosnië.
Groet,
Thierry
Hoi Thierry,
Dank je wel dat je de moeite hebt genomen om zo’n uitgebreide reactie te schrijven!
Zoals ik al zeg in de laatste alinea vraag ik me echt af of ik niet te negatief ben. Maar je moet begrijpen dat ik dit verhaal vanuit mijn gevoel heb geschreven. Ik heb geschreven wat Mostar met MIJ deed.
Het is raar, want dit komt amper naar voren in mijn verhaal, maar ik ben het met je eens dat het belangrijk is om hoop en positiviteit te belichten. En normaal gesproken ben ik ook zo. Maar het lukte me niet in dit verhaal. Zoals ik zeg: de duistere kant nam het over. En mijn emotie neemt dan de overhand.
Mijn reis naar Bosnië is de meest bijzondere tot nu toe. Vooral omdat het zo veel emotie met zich mee bracht. Maar zeker niet alleen verdriet, juist ook veel warmte en liefde. Ik denk dat je dat ook zeker terug kan vinden in mijn vorige post: https://lesinwonderland.nl/de-eerste-dag-in-bosnie-stolac-pocitelj/
En ik ben ook nog zeker niet klaar met het schrijven over Bosnië. Ik heb een waanzinnige tijd gehad in Sarajevo en Kulen Vakuf. Ik hoop dan ook dat je mijn toekomstige (en vorige) artikelen ook zal gaan lezen.
Ik heb enorm veel bewondering gekregen voor dit indrukwekkende land en alle mensen die ik heb mogen ontmoeten. Juist omdat ik ook die hoop en positiviteit heb gevoeld die je benoemd. En ook veel trots. Ik raad echt iedereen aan Bosnie te bezoeken.
Ik hoop dat ik zo een klein beetje duidelijk heb kunnen maken waarom ik het zo geschreven heb.
Liefs Les
Ps. Dank je wel voor de toewijding die je hebt voor dit land en haar mensen. Dank je wel dat je je ingezet hebt en dit nog steeds doet.
Ik hou van eerlijke verhalen. Mooi geschreven Lesly!
Het maakt mij toch nieuwschierig naar dit land
Wauw wat gaaf zeg! Hele toffe foto’s!
Ik kan me de dualiteit van je gevoel heel goed voorstellen. En tussen de regels van oorlog en vernieling door lees ik ook de heropbouw en vernieuwing. Juist dat contrast maakt het misschien nog wel heftiger. Bosnië staat al eent ijd op ons verlanglijstje, we gaan er misschien aanstaande zomer heen. Ik kijk uit naar nog meer blogs van je reis daar!
Ondanks dit soort heftige plekken kan ik je Bosnië echt aanraden. Ik heb in een week tijd zo veel fijne en bijzondere mensen ontmoet en de mooiste plekken bezocht.
Het contrast is inderdaad heftig. Een toeristische trekpleister staat te schitteren, terwijl nog geen kilometer verderop de gebouwen door de kogelgaten uit elkaar vallen.